Нобелий страницӑн кодне пӑхни

{{Элементсен периодикăллă системи2}}
{| style="text-align: left; background-color: #ef99cc; width: 100px; height: 100px;" border="0" cellpadding="4" cellspacing="0"
| style="width: 50%; color: rgb(255, 255, 255);" | <big><big>No</big></big>
| style="width: 50%; text-align: right; color: rgb(255, 255, 255);" | <big><big>102</big></big>
|- style="color: rgb(255, 255, 255);" align="right"
| colspan="2" | '''259,1009 '''
|- style="color: rgb(255, 255, 255);"
| colspan="2" | '''[Rn] 5f<sup>14</sup> 7s<sup>2</sup>'''
|- style="color: rgb(255, 255, 255);" align="center"
| colspan="2" | <big>'''Нобели'''</big>
|}
'''Нобели''' — 102 [[Атом номерĕ|атом номерлĕ]] [[хими элеменчĕсем|хими элеменчĕ]]. Атом масси 259,1009; No тесе паллă тăваççĕ({{lang-la|Nobelium]}}), [[Актиноидсем|актиноидсен]]  шутне кĕрет.

== Истори ==
Чи малтан 102-мĕш элемента тупни çинчен 1957-мĕш çулта [[Швеци]]ри Нобель институтĕнчи тĕпчевçĕсем пĕлтернĕ. Вĕсем 10 минут яхăн [[çурма аркану тапхăрĕ]]ллĕ 8,5 МзВ хăватлă альфа-пайăркасем кăларакан изотопа <sup>244</sup>Cm тĕшĕсене <sup>13</sup>C тĕшĕсемпе персе туни çинчен каланă. 
Çак пайăркасене <sup>251</sup>102 е <sup>253</sup>102 изотопсемпе çыхăнтарнă, элемент ятне '''Нобели''' (No)  пама сĕннĕ. Каярах вĕсем ку пулăмсене фон эффекчĕсемпе ăнлантарса элемент уçнине çирĕплетмен. 
Америка тĕпчевçисем (Гиорсо, Сиборг, Уолтон, Сиккеланд) [[Беркли]] хулинче [[1958]]-мĕш çулхи ака уйăхĕнче 102-мĕш элемента ситнтезланă çинчен пĕлтернĕ. Вĕсем çĕнĕ йывăр ион ускорительĕнче кюри тĕшĕсене <sup>244</sup>[[Кюри|Cm]] тата 5% <sup>246</sup>Cm) <sup>13</sup>[[углерод|C]] тата <sup>12</sup>C ионĕсемпе пенĕ. Вĕсем 8,5 МэВ хăватлă альфа-пайăркасене (шведсем пĕлтернине) тупайман, анчах <sup>250</sup>Fm (<sup>254</sup>102-ран альфа арканупа пулать, çурма аркану тапхăрĕ 3 çекунт панелле,) арканнине çирĕплетнĕ.
1959-мĕш çулта ушкăн ĕçĕсене малалла тăснă. Вĕсем 8,5 МзВ хăватлă альфа-пайăркасем кăларакан изотопа тупма пултарнă, [[çурма аркану тапхăрĕ]] 3 çекунта яхăн тата 30% хăйне-хăй пайланнине палăртнă. Малтан ку хастарлăха <sup>254</sup>No çыхăнтарнă, каярах <sup>252</sup>No изотоппа. Ку элемента Нобели ят пама сĕннĕ.

:<math>\, ^{244}_{96}\mathrm{Cm} + \, ^{12}_{6}\mathrm{C} \to \, ^{256}_{102}\mathrm{No}^{*}\to \,^{252}_{102}\mathrm{No} + 4 \,^{1}_{0}\mathrm{n}</math>

[[1961]]-мĕш çулта, 103-мĕш элемента синтезлама хăтланнă май, 8,2 МзВ хăватлă альфа-пайăркасем кăларакан <sup>255</sup>No ([[çурма аркану тапхăрĕ]] 15 çеккунт) тупнине çирĕплетнĕ. [[Çурма аркану тапхăрĕ]] 50 çекунт яхăн, Беркли лабораторипе килĕшмест. Каярах вĕсем sup>254</sup>No арканнине те курнă, хăвачĕ 8,1 МэВ, [[çурма аркану тапхăрĕ]] ~ 35 çекунт. 


:<math>\, ^{238}_{92}\mathrm{U} + \, ^{22}_{10}\mathrm{Ne} \to \, ^{260}_{102}\mathrm{No}^{*}\to \,^{254}_{102}\mathrm{No} + 6 \,^{1}_{0}\mathrm{n}</math>




== Ячĕ пулни ==
Совет тĕпчевçисем элемента Jl (жолиотий) ят, [[Жолио-Кюри Фредерик|Фредерик Жолио-Кюри]] асăнса, пама сĕннĕ. Американĕцсем Нобелий (No), [[Альфред Нобель]] ятне пама сĕннĕ. [[ИЮПАК]] элемента Нобелий ят пама йышăннă.

== Изотопĕсем ==
{{main|Нобели изотопĕсем}}
{| class="wikitable"
|-
!Çăлкуçĕ
! No изотопĕсем
|-
| <sup>262</sup>Lr 
| <sup>262</sup>No 
|-
| <sup>269</sup>Hs, <sup>265</sup>Sg, <sup>261</sup>Rf
| <sup>257</sup>No
|-
| <sup>267</sup>Hs, <sup>263</sup>Sg, <sup>259</sup>Rf 
| <sup>255</sup>No 
|-
| <sup>254</sup>Lr
| <sup>254</sup>No
|-
| <sup>261</sup>Sg, <sup>257</sup>Rf 
| <sup>253</sup>No 
|-
| <sup>264</sup>Hs, <sup>260</sup>Sg, <sup>256</sup>Rf 
| <sup>252</sup>No 
|-
| <sup>255</sup>Rf 
| <sup>251</sup>No 
|}


=== Изотопсене уçнин хронологийĕ ===

{| class="wikitable"
|-
! Изотоп
! Уçнă çул
! Уçнă реакци
|-
| <sup>250</sup>No<sup>m</sup>
| 2001
| <sup>204</sup>Pb(<sup>48</sup>Ca,2n)
|-
| <sup>250</sup>No<sup>g</sup>
| 2006
| <sup>204</sup>Pb(<sup>48</sup>Ca,2n)
|-
| <sup>251</sup>No
| 1967
| <sup>244</sup>Cm(<sup>12</sup>C,5n)
|-
| <sup>252</sup>No<sup>g</sup>
| 1959
| <sup>244</sup>Cm(<sup>12</sup>C,4n)
|-
| <sup>252</sup>No<sup>m</sup>
| ~2002
| <sup>206</sup>Pb(<sup>48</sup>Ca,2n)
|-
| <sup>253</sup>No<sup>g</sup>
| 1967
| <sup>242</sup>Pu(<sup>16</sup>O,5n),<sup>239</sup>Pu(<sup>18</sup>O,4n)
|-
| <sup>253</sup>No<sup>m</sup>
| 1971
| <sup>249</sup>Cf(<sup>12</sup>C,4n)<ref>see [[rutherfordium]]</ref>
|-
| <sup>254</sup>No<sub>g</sub>
| 1966
| <sup>243</sup>Am(<sup>15</sup>N,4n)
|-
| <sup>254</sup>No<sub>m1</sub>
| 1967?
| <sup>246</sup>Cm(<sup>13</sup>C,5n),<sup>246</sup>Cm(<sup>12</sup>C,4n)
|-
| <sup>254</sup>No<sub>m2</sub>
| ~2003
| <sup>208</sup>Pb(<sup>48</sup>Ca,2n)
|-
| <sup>255</sup>No
| 1967
| <sup>246</sup>Cm(<sup>13</sup>C,4n),<sup>248</sup>Cm(<sup>12</sup>C,5n)
|-
| <sup>256</sup>No
| 1967
| <sup>248</sup>Cm(<sup>12</sup>C,4n),<sup>248</sup>Cm(<sup>13</sup>C,5n)
|-
| <sup>257</sup>No
| 1961? , 1967
| <sup>248</sup>Cm(<sup>13</sup>C,4n)
|-
| <sup>258</sup>No
| 1967
| <sup>248</sup>Cm(<sup>13</sup>C,3n)
|-
| <sup>259</sup>No
| 1973
| <sup>248</sup>Cm(<sup>18</sup>O,α3n)
|-
| <sup>260</sup>No
| ?
| <sup>254</sup>Es + <sup>22</sup>Ne,<sup>18</sup>O,<sup>13</sup>C - transfer
|-
| <sup>261</sup>No
| unknown
| 
|-
| <sup>262</sup>No
| 1988
| <sup>254</sup>Es + <sup>22</sup>Ne - transfer (EC of <sup>262</sup>Lr)
|}

== Каçăсем ==
* [http://www.webelements.com/webelements/elements/text/No/key.html Нобели Webelements çинче]
* [http://n-t.ru/ri/ps/pb102.htm Нобели хими элеменчĕсен вулавăшĕнче] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070509190923/http://n-t.ru/ri/ps/pb102.htm |date=2007-05-09 }}
* [http://flerovlab.jinr.ru/linkc/102/index.html ОИЯИ сайчĕнче элемента синтезлани çинчен] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070812161055/http://flerovlab.jinr.ru/linkc/102/index.html |date=2007-08-12 }}
{{асăрхавсем}}
{{stub}}
{{Актиноидсем}}
<!--Categories-->
[[Категори:Хими элеменчĕсем]]
[[Категори:Актиноидсем]]
[[Категори:Металсем]]
[[Категори:Радиохастар элементсем]]

<!--Interwiki-->