Цезий-137 страницӑн кодне пӑхни

[[Ӳкерчĕк:Cs-137-decay.svg|250px|мини|Цези-137 арканăвĕ]]
'''Це́зи-137''', тата '''радиоце́зи''' ятпа паллă — [[цези]] элеменчĕн  137 виçеллĕ изотопĕ.
Атом реакторĕсемпе атомла хĕçпăшалта атăм тĕшĕ пайланнсан пулать.

Цези-137 [[Биосфера|Биосферăна]] варлатакан радиохастар изотопсем хушшинче малти вырăнта. 
Тăпрапа юшкăнра çирĕп çыханать, шывра ион евĕрлĕ тĕл пулать. Тăварсăр шыври ӳсентрансемпе арктикăри ӳсентрансенче, уйрăмах мăк курăкĕнче нумайрах пухăнать. Чĕрчунсен кĕлеткинче нумайрах чухне мускулсемепе пĕверте пуçтарăнать. 
Çурçĕр пăланĕпе Çурçĕр Америкăри шывçи кайăксен цези пухас коэффициенчĕ чи пысăкки. [[Кăмпа|Кăмпасемпе]] [[мăк]]сенче пухăнать<ref>{{cite web
 | author        = А. Г. Шишкин
 | datepublished = 2003
 | url           = http://asdemo.iatp.by/4ernobil_1.html
 | title         = Чернобыль
 | description   = Радиоэкологические исследования грибов и дикорастущих ягод
 | accessdate    = 2009-07-27
 | archiveurl    = http://www.webcitation.org/618QfXzte
 | archivedate   = 2011-08-22
}}</ref>.

Ку нуклидăн 1 г радиохастарлахĕ  3,2{{e|12}} [[Беккерель (виçе)|Бк]] яхăн.

== Пулнипе арканни ==

Цези-137 [[Ксенон-137|<sup>137</sup>Xe]] [[Бета-аркану|β<sup>−</sup>-арканăвĕ]] хыççан пулать.   ([[Çурма аркану тапхăрĕ]] 3,818(13)<ref name="Nubase2003"/> мин):
: <math>\mathrm{{}^1{}^{37}_{54}Xe} \rightarrow \mathrm{{}^1{}^{37}_{55}Cs} + e^- + \bar{\nu}_e</math>.

Цези-137 [[бета-арканупа]] салансан ([[Çурма аркану тапхăрĕ]] 30,17 çул), стабиллă  [[Бари-137|<sup>137</sup>Ba]] пулать:
: <math>\mathrm{{}^1{}^{37}_{55}Cs}\rightarrow\mathrm{{}^1{}^{37}_{56}Ba}+ e^- + \bar{\nu}_e</math>.

94,4<ref>[http://www.nucleide.org/DDEP_WG/Nuclides/Cs-137_tables.pdf INEEL & KRI/R.G. Helmer and V.P. Chechev/Decay scheme of Caesium-137] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110815162441/http://www.nucleide.org/DDEP_WG/Nuclides/Cs-137_tables.pdf |date=2011-08-15 }}</ref> % аркану хыççăн бари-137 изотопăн [[Бари-137m|<sup>137</sup>Ba<sup>m</sup>]] изомерĕ пулать (Çурма аркану тапхăрĕ 2,55 мин), вăл 661,7 кэВ хăватлă гамма-пайăрка çутатса тĕп тăрăма куçать. Цези-137 пĕр тĕшĕ аркансан петĕмĕшле 1175,63 ± 0,17<ref name="AME2003"/> кэВ хăват тухать.


== Цези-137 çутçанталăкра ==
[[Ӳкерчĕк:Tchernobyl radiation 1996-ru.svg|thumb|right|300px|Чернобылпе юнашар вырнаçнă территорисем цези-137 изотоппа варланнин картти ( 1996 ç.)]].
Çутçанталăка изотоп ядерла хĕçпăшала тĕпчене чух тата радиаци аварисем вăхăтенче тухать. 

=== Радиаци аварийĕсем ===

* 1957-мĕш çулхи [[Кыштым аварийĕ|Кыштым аварийĕнче]] радиоактивлă каяшсен управенче ашăвзрывĕ пулнă хыççăн атмосферăна 74 [[Беккерель (виçе)|ПБк]] радиактивлă нуклидсем, çав хушăра 0,2 ПБк <sup>137</sup>Cs<ref name="vasilenko">{{статья|автор=Василенко И. Я.|пуçелĕк=Радиоактивный цезий-137|ссылка=http://vivovoco.rsl.ru/VV/JOURNAL/NATURE/03_99/CESIUM.PDF|издание=Природа|год=1999|номер=3|страницы=70-76}}</ref>.

* [[1957]]-мĕш çулта Аслă Британири Уиндскейли радиохими завочĕ çуннă хыççăн атмосферăна 12 ПБк радионуклид тухать, вĕсенчен 46 ТБк <sup>137</sup>Cs<ref name="vasilenko"/>.

* Кăнтăр Уралти Маяк производство перлешĕвĕ 1950-мĕш çулта технологипе килĕшӳллен [[Теча]] юханшывне 102 ПБк радионуклид, çав хутрае <sup>137</sup>Cs 12,4 ПБк<ref name="vasilenko"/>  тăкнă.


* Кăнтăр Уралти [[Карачай (кулĕ)|Карачай]] кӳллинчен йăлăмĕнчен 1967-меш çулта çилпе 30 ТБк таран радионуклид илсе сапаланă, <sup>137</sup>Cs пайĕ 0,4 ТБк<ref name="vasilenko"/>.

* СССР геологи министерсти заказĕпе 1971-меш çулта Иваново облаçен Галкино яле патĕнче çĕр айĕнче ядерла вызрыв ирттернĕ. Сирпĕтнĕ хыççăн 18 минутран взрыв шăтăкĕнчен [[Шыв|шывпа]] [[пылчăк]] сирпĕнме тытăннă.

* [[1986]]-мĕш çулта Чернобыльти АЭС аркансан реактортан 1850 ПБк радионуклид тухса кайнă, вĕсенчен 270 ПБк таран цези-137. 
Радионуклид тенчипе сарăлнă. çак радионуклидсен çурринчен ытлашши [[Украина|Украина]], Белоруç, тата Раççейĕн Тĕп экономпка районĕнче ӳкнĕ.
1986-мĕш çулта атмосферăри цези-137 çулталăкри вăтам концентрацийĕ 1963-мĕш çулхи таран ӳснĕ (1961-1962-мĕш çулсенче атмосферăра нумай ядерла взрывсем тунипе 1963-мĕш çулта [[Сывлăш|сывлăшра]] радиоцези концентрациĕ ӳснĕ)<ref>[http://heliometr-doklad.narod.ru/2-geofizika.html Геофизические аспекты катастрофы Чернобыльской АЭС]</ref>.
 
* В [[2011 çул|2011 çулта]] [[Фукусима-1 АЭС-ĕнчи авари]] вăхăтĕнче арканнă ядерла реакторсенчен питĕ нумай цези-137 тухса тарнă (Атомла хăрушсăрлаăх агенстви виçĕ реактортан  770 ПБк цези-137 тухса кайна тесе шутлать, ТЕРСО икĕ хут сахалрах тесе шутлать<ref>[http://www.atominfo.ru/news7/g0112.htm Выбросы РВ с АЭС Фукусима-1 были в два раза выше объявленных ТЕРСО - агентство]</ref>). Нумайрах пайĕ [[Лăпкă океан|Лăпкă океана]] сарăлать.


== Усă курни==
Цези-137 изотопне  [[Гамма-дефектоскоп|гамма-дефектоскопсенче]], виçекен техникара, медицина препарачĕсене, инструментсене тата апат-çимĕçе радиаципе стерилизацилеме,  радиотерапипе сиенлĕ шыçăна сиплеме усă кураççĕ. Тата цези-137 (цези хлоричĕ) радиоизотопла ток çăлкуçĕнче 1,27 Вт/см³ усă кураççĕ. 

== Каçăсем==
* [http://vivovoco.rsl.ru/VV/JOURNAL/NATURE/03_99/CESIUM.PDF Радиоактивный цезий-137]
* [http://www.chernobyl.gov.by/index.php?option=com_content&task=view&id=138&Itemid=77 Загрязнение цезием-137 на территории Белорусии] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160306122743/http://chernobyl.gov.by/index.php?id=138&itemid=77&option=com_content&task=view |date=2016-03-06 }}
* [http://www.atsdr.cdc.gov/toxprofiles/tp157.html ATSDR — Toxicological Profile: Cesium]

==Асăрхавсем==
{{асăрхавсем}}
{{Isotope-stub}}

[[Категори:Цези изотопĕсем]]